«Аповесць мінулых гадоў»

1. Хто і калі хрысціў Старажытную Русь?

Хрышчэнне язычніцкай Русі было рпаведзена князем Уладзімірам, назва-ным Святым. Хрышчэнне адбылося ў 988 годзе ў Кіеве і ў 992 годзе ў Полацку.

2. У чым значэнне і наступствы Хрышчэння Русі?

У палітычным плане гэтая акцыя ставіла Русь упоравень з іншымі еўрапейскімі дзяржавамі, уводзіла ў агульнаеўрапейскую хрысціянскую сям’ю. Цяжка пераацаніць і духоўнае, этычнае значэнне хрысціянства. Уладзімір прыняў рэлігію праз Візантыю, і гэта дазваляла ўспрыняць культуру як Антычнасці, так і Азіі, на тэрыторыі якой раскінулася Візантыйская імперыя і дзе, уласна кажучы, хрысціянства і ўзнікла.

3. Калі і кім быў створаны летапісны звод «Аповесць мінулых гадоў»?

«Аповесць мінулых гадоў» — летапіс, помнік дакументальнага гістарычнага аповеду, у той жа час твор гістарычнай прозы, характэрнай для пачатковага этапу развіцця літаратуры ў Старажытнай Русі. Запісы гістарычных падзей пачалі весці ў Кіеве і Ноўгарадзе, а магчыма, і ў іншых гарадах яшчэ ў Х стагоддзі. Традыцыйна лічыцца складзеным манахам Нестарам у Кіеве ў XII ст.(каля 1113 г.) Апісвае гісторыю Русі з IX па XIII стагоддзе. Збор гэты вядомы ў складзе шэрагу іншых летапісных збораў, якія захаваліся ў спісах, з якіх лепшымі і найбольш старымі з'яўляюцца Лаўрэнцеўскі 1377 і Іпацьеўскі 1420-х. Летапіс увабраў у сябе вялікую колькасць аповесцяў, легенд, вусных паэтычных паданняў аб розных гістарычных асобах і падзеях пачатковай гісторыі Русі. Даследчыкі XVIII - XIX стст. лічылі Нестара першым летапісцам, а “Аповесць” - першым летапісам на Русі, але больш дасканалае вывучэнне паказала, што існавалі летапісныя зборы, якія папярэднічалі “Аповесці”, а сама аповесць не з'яўляецца адзіным творам.

4. Што вызначае жанр летапісу?

Летапіс — помнік дакументальнага гістарычнага аповеду, у той жа час твор гістарычнай прозы, характэрнай для пачатковага этапу развіцця літаратуры ў Старажытнай Русі. Аповед тут вядзецца па гадах, а «год» у старажытнарускай мове, як і ў народных беларускіх гаворках, называўся «лета». Адсюль і назва — летапіс.

5. З якой даты пачынаецца дзяржаўнасць на Русі?

Летапіс афіцыйна пачынае гісторыю Старажытнай Русі з 862 года — ад канкрэтнай падзеі: запрашэння жыхарамі Ноўгарада на княжанне ўнука іх памерлага князя Гастамысла — Рурыка, бацька якога быў князем па-лабскіх славян. Гісторыя ж Беларусі пачынаецца ад моманту заснавання першага горада на яе тэрыторыі — Полацка. У гістарыяграфіі тэрмін Русь распаўсюджваецца на ўсю тэрыторыю Старажытнарускай дзяржавы з моманту яго заснавання ў 862 годзе.

6. Хто такі Рурык?

Рурык (швед. Rurik, розум. 879) - летапісны заснавальнік Наўгародскага княства на Русі, вараг з народу русь, князь наўгародскі з 862 года і родапачынальнік княжацкай, сталай пасля царскай дынастыі Рурыкавічаў. Нярэдка разглядаецца як заснавальнік Старажытнарускай дзяржавы.Згодна старажытнарускага летапіснага зводу XII стагоддзя, «Аповесці мінулых гадоў», у 862 годзе вараг Рурык з братамі па запрашэнні такіх плямёнаў, як чудзь, ільменскіх Славеніі, крывічы, быў прызваны княжыць у Ноўгарад. Гэта падзея, з якой традыцыйна адлічваецца пачатак праўлення дынастыі Рурыкавічаў, якая аб'яднала Наўгародскую і Кіеўскую Русі. Летапісец назваў прычынай запрашэння міжусобіцу. Рурык прыйшоў з усім сваім родам, званым русь, этнічная прыналежнасць якога працягвае аспрэчвацца даследчыкамі.

7. Што вам вядома пра нашчадкаў Рурыка?

Гэта родапачынальнік княжацкай, сталай пасля царскай дынастыі Рурыкавічаў. Рурыкавічы - княскі, вялікакняскі, пазней таксама царскі (у Маскве) і каралеўскі (у Галіцка-Валынскай зямлі) род нашчадкаў Рурыка, раздрабніць з цягам часу на мноства галін. Большасць прадстаўнікоў дынастыі з'яўляліся кіраўнікамі Старажытнарускай дзяржавы (Кіеўскай Русі) і ўтварыліся пасля яго распаду рускіх княстваў, прадстаўнікі адной з галін (нашчадкі Расціслава Міхайлавіча) былі удзельнымі кіраўнікамі ў венгерскім-харвацкай каралеўстве, адзінкавыя прадстаўнікі Рурыкавічаў кіравалі ў Вялікім княстве Літоўскім (Шварн) і абвяшчалі сваю ўладу ў Балгарскім царстве (Расціслаў Міхайлавіч), былі суправіцелямі Грузінскага царства (Юрый Андрэевіч Багалюбскага), Герцагства Аўстрыя і Герцагства Штырыя (Раман Данілавіч), таксама, магчыма, былі кіраўнікамі Великопермского княства (гл. Великопермские князі) і Мараўскага княства (гл. Алег Мараўскі). Апошнімі манархамі з ліку Рурыкавічаў былі цары Фёдар I Іаанавіч і Васіль Шуйскі.

8. Як Рагнеда стала жонкай Уладзіміра і як склалася яе жыццё?

Праўнук Рурыка Уладзімір у барацьбе за ўладу забіў полацкага князя Рагвалода, сілаю ўзяў шлюб з яго дачкой Рагнедай і незаконна авалодаў прастолам бацькі ў Кіеве. А ў 988 годзе ён жа хрысціў Русь. У Рагнеды і Уладзіміра было чатыры сыны і дзве дачкі. Рагнеда пакутавала ў палацы Уладзіміра, бо не магла дараваць яму жорсткага абыходжання з ёю і смерці блізкіх. Калі ў 988 годзе Уладзімір хрысціў Русь, ён запатрабаваў ад візантыйскага імператара Васіля ІІ яго сястру Ганну сабе ў жонкі. Таму Рагнеду са старэйшым сынам Ізяславам ён адправіў у горад Ізяслаўль, спецыяльна для іх пабудаваны ў водападзеле паміж басейнамі Дняпра і Нёмана (сёння гарадок Заслаўе каля Мінска). Тут Рагнеда заснавала ці не першы ва Усходняй Еўропе жаночы манастыр і стала ігуменняй у ім. Адсюль і пачало пашырацца па Полацкай зямлі хрысціянства. А Уладзімір аддаў сыну Ізяславу ў княжанне горад Полацк, вотчыну дзеда Рагвалода і маці Рагнеды. У 992 годзе Ізяслаў хрысціў палачан. Рагнеда памерла ў 1000 годзе

9. Як апісваецца князь Усяслаў Полацкі ў летапісе?

Адзін з самых яскравых вобразаў у летапісным зводзе, як і ў «Слове пра паход Ігаравы», — менавіта полацкі князь Усяслаў Чарадзей, найбольш упарты супраціўнік Кіева. Яго жыццё перапоўнена ўдачамі і няўдачамі, падзеямі радаснымі і драматычнымі. Як сведчыць летапіс, Усяслаў — самая велічная асоба за ўвесь час існавання Полацкай зямлі. Ужо пры жыцці яго імя было ахутана славай і рознымі легендамі. З Усяславам звязваюць і заснаванне ў сярэдзіне XI стагоддзя ваеннай крэпасці Мінска на далёкім ускрайку Полацкага княства. Усяслаў пабудаваў тут Сафійскі сабор, які якраз сімвалізаваў роўнасць Полацка з Кіевам і Ноўгарадам, паколькі Сафійскія храмы будаваліся толькі ў сталіцах.

Яго вобраз у «Слове пра паход Ігаравы» паказаны са значным парушэннем храналогіі, як бы перамешаны. Сам Усяслаў у паэме малюецца не з асуджэннем, а нават з цеплынёй. Гэта непрыкаяны князь, які мітусіцца па Русі, як загнаны звер; ён здзіўляе хуткасцю свайго перамяшчэння. Таму ў народзе і вырашылі, што ён ваўкалак. Акрамя таго, нават летапіс згадвае пра незвычайнасць нараджэння Усяслава. У паэме Усяслаў у якасці ваўкалака надзелены здольнасцю да матэрыяльных метамарфоз і аддзялення душы (думкі, хітрасці) ад цела, што дапамагае яму фантастычным чынам пераадольваць прастору і час. Вось чаму Усяслаў і ўвайшоў у гісторыю як Чарадзей.

Беларускі Усяслаў Чарадзей згадваецца і ў рускіх былінах — пад імем Волха Усяславіча. Волх народжаны ад цмока. Паводле міфалагічных уяўленняў, людзі, народжаныя ад змея, валодаюць асаблівай мудрасцю. Волх — такі ж пярэварацень, што і Усяслаў: ён можа пераўвасабляцца ў ваўка, тура, сокала. Даследчыкі адзначаюць, што пярэваратніцтва персанажаў характэрна для казкі, але абсалютна не характэрна для былін. Таму можна меркаваць, што з’явіўся гэты матыў у былінах пад уплывам народных легендаў менавіта пра Усяслава Чарадзея: былінны вобраз Волха і рэальны Усяслава зліліся. Полацкі князь сваімі незвычайнымі ўласцівасцямі, якія прыпісалі, як і ў Волха, яго паходжанню, глыбока ўразіў сваіх сучаснікаў, таму і ўвайшоў у быліны. Прычым у іх імя Усяслава стала яго імем па бацьку, а на першае месца выйшла мянушка — тое, чым ён, уласна, і вызначаўся — чарадзей, Волх-жрэц, вяшчун.