Подробное решение Страница 89стр. по литературе для учащихся 9 класса, авторов Рагойша В.П., Шамякiна Т. I. 2011
1. Рэакцыяй на якія гістарычныя працэсы стаў рамантызм?
Рамантызм народжаны бурнай, пераломнай эпохай; яго можна разглядаць як рэакцыю, прычым адмоўную, на Вялікую французскую рэвалюцыю 1789—1794 гадоў, якая па сутнасці сваёй была буржуазнай. Гэта быў надзвычай моцны сацыяльны і палітычны зрух, у выніку якога буржуазія нарэшце атрымала ўладу не толькі эканамічную, але і палітычную і ідэалагічную. На ідэалагічнае панаванне буржуазіі з яе рацыяналізмам, меркантылізмам, «філасофіяй умеранасці», уяўнай сціпласцю патрэб якраз і адказала, палка і бурна, лепшая частка інтэлігенцыі сваімі рамантычнымі творамі. Французская рэвалюцыя, якую назвалі Вялікай і на якую пазней арыентаваліся расійскія бальшавікі ў ХХ стагоддзі, была дамінантай міжнароднага значэння.
Французскія асветнікі (Вальтэр, Дэні Дзідро, Жан-Жак Русо), якія фактычна падрыхтавалі рэвалюцыю, былі ўпэўнены, што пасля яе запануе царства розуму, дабра і справядлівасці. Аднак тыя адносіны і маральныя нормы, якія прынесла з сабою буржуазія пасля рэвалюцыі, былі страшна далёкія ад іх светлых ідэалаў. Але і французская рэвалюцыя не была фактарам адзіным і ўніверсальным для ўсіх нацый. У літаратуры кожнай краіны былі свае перадумовы, якія вызначылі і вытокі рамантызму, і яго спецыфіку. Напрыклад, у Англіі — заканчэнне прамысловага перавароту, у Расіі — Айчынная вайна 1812 года, у шматлікіх усходнееўрапейскіх краінах, у тым ліку і ў Беларусі, — нацыянальныя праблемы.
2. Што характарызуе ідэі рамантыкаў?
Для рамантыкаў характэрны глыбокія філасофскія шуканні. Як ні ў адну іншую эпоху, літаратура рамантызму звязана з філасофіяй. Насуперак скептыцызму, рацыяналізму, халоднай разумовасці сваіх папярэднікаў — асветнікаў — рамантыкі сцвярджалі веру ў панаванне духоўнага пачатку ў жыцці, падпарадкаванне матэрыі духу.
Рамантыкі рабілі ўсвядомленую ўстаноўку на стварэнне абагуленых сімвалічных вобразаў, міфаў. Пісьменнікі актыўна перараблялі антычныя, сярэдневяковыя міфы, смела перамешвалі іх, маніпуліравалі класічнай — антычнай — міфалогіяй.
Слушная думка рамантыкаў — чалавек нясе ў сабе ўвесь сусвет. Тое ж тычыцца і нацыі. Дзяржаўны прагрэс магчымы толькі праз усеагульнае развіццё асобных нацый. Сцвярджэнне самакаштоўнасці асобы спалучалася ў рамантыкаў з асаблівай увагай да нацыянальных праблем. Гарманічны чалавек і гарманічная нацыя — вось іх ідэал.
У цэнтры ўвагі рамантыкаў — асоба, якая імкнецца зразумець законы прыроды, грамадства, гістарычнага прагрэсу. Супярэчнасць паміж асобай і грамадствам — сапраўды цэнтральная праблема. Вакол яе групуюцца іншыя праб-лемы і тэмы: прырода, каханне, фантазія, мастацтва — усё гэта толькі шляхі пазнання і раскрыцця феномену чалавека. Рамантыкі лічылі, што свабоднае праяўленне чалавечай асобы, яе ўдасканаленне ўрэшце прывядзе да сцвярджэння высокіх грамадскіх ідэалаў. У той жа час яны бачылі ілюзорнасць сваіх спадзяванняў у сутыкненні з рэальным жыццём. Адсюль — своеасаблівае рамантычнае бунтарства, але і рамантычная іронія таксама. Герой рамантыкаў, як правіла, дзівак, летуценнік, трагічны, адзінокі ў навакольным свеце. Часам своеасаблівы індывідуалізм рамантычнага героя набывае эгаістычнае адценне (у М. Лермантава, А. Міцкевіча). Але пераважае ў рамантыкаў, асабліва ў славянскіх, герой-свабодалюбец, які паўстае супраць несправядлівага грамадства, імкнецца служыць народу, грамадскім інтарэсам.
3. Паразважайце на тэму «рамантычны ўчынак».
4. Як рамантыкі глядзелі на прыроду?
Рамантыкі глыбока цікавіліся ўзаемаадносінамі чалавека і прыроды. Адухаўленне з’яў прыроды ў цэлым — і як космасу, і як пейзажу — характэрная рыса рамантызму. Прырода як добры сябра, нават хутчэй любімая маці і носьбіт вышэйшых маральных каштоўнасцей, супрацьпастаўлялася сапсаванасці гарадскіх нораваў, увогуле цывілізацыі. Прырода ў рамантыкаў надзелена сэнсам, часам больш красамоўным, чым сэнс слоў. Матыў уцёкаў у прыроду — адзін з самых рас-паўсюджаных.
Філасофскі погляд рамантыкаў на прыроду выклікаў іх цікавасць і да так званай ніжэйшай міфалогіі — духаў прыроды. У творах рамантыкаў часта можна сустрэць такіх персанажаў, як лесавік, вадзянік, русалка, ваўкалак. У той жа час яны стваралі і гістарычныя творы — раманы, паэмы (В. Скот, В. Гюго, А. Міцкевіч), і сацыяльныя, псіхалагічныя аповесці.
5. Наведайце ў Вялікім тэатры оперы і балета Беларусі балет П. І. Чайкоўскага «Шчаўкунок» па рамантычнай аповесці Э. Т. А. Гофмана. Падумайце, якімі выяўленчымі сродкамі карыстаецца рамантызм на тэатральнай (опернай) сцэне.
Вытокам рамантызму ў тэатры прынята лічыць эстэтычны рух «Буры і націску», яркімі прадстаўнікамі якога былі Ф.Шылера і І.В.Гете. У палеміцы з класічным тэатрам яны распрацоўвалі жанр свабоднай па форме тыранаборчай трагедыі, галоўным героем якой становіцца моцная асоба, якая паўстала супраць законаў грамадства. Змены тычыліся і праблематыкі п'ес: на змену строгай рацыянальнасці маральных канфліктаў класіцызму прыходзіць культ неабмежаванай свабоды асобы, мяцежны суб'ектывізм, хто адмаўляе ўсе магчымыя законы: маралі, маральнасці, соцыўма. Рэжысёрская і тэарэтычная дзейнасць Гётэ заклала асновы эстэтыкі тэатральнага рамантызму: ўяўленне і пачуццё. Рамантызм аказаў велізарны ўплыў на развіццё акцёрскага мастацтва: упершыню ў гісторыі асновай стварэння ролі стаў псіхалагізм. На змену рацыянальна выверанай акцёрскай манеры класіцызму прыйшла бурная эмацыйнасць, яркая драматычная экспрэсія, шматграннасць і супярэчлівасць псіхалагічнай распрацоўкі характараў. Рамантызм узбагаціў і палітру пастановачна-выразных сродкаў тэатра. Упершыню прынцыпы мастацтва мастака, кампазітара, дэкаратара пачалі разглядацца ў кантэксце эмацыйнага ўздзеяння на гледача, выяўлення дынамікі дзеянні. Несумненна, эстэтыка рамантызму з яго эмацыянальнай прыўзнятасць, гераічным пафасам, моцнымі і глыбокімі пачуццямі надзвычай блізкая менавіта тэатральнаму мастацтву, прынцыпова будуецца на суперажыванні і хто ставіць сваёй галоўнай мэтай дасягненне катарсісу. Менавіта таму рамантызм проста не можа незваротна адысці ў мінулае; ва ўсе часы спектаклі гэтага кірунку будуць запатрабаваныя публікай.
6. Як у рамантызме змянілася сістэма жанраў?
У адрозненне ад класіцызму, арыентаваных на жанравыя формы літаратуры антычнасці, у рамантычным мастацтве жанравыя крыніцывельмі не аднастайныя. Вылучацца тры крыніцы: па-першае, гэта фальклорныя жанры. Адны з іх у стылізаваным выглядзе пераносяцца ў літаратуру з фальклору (балады, лірычныя песні), іншыя-служаць крыніцамі сюжэтаў рамантычных. аповесцяў і раманаў (балада, гістарычная песня, казка). Рамантыкі чэрпалі натхненне ў народных легендах, паданнях, баладах, казках. Цікавасць да мінулага арганічна звязаны ў іх творчасці з працэсам фарміравання ў літаратуры прынцыпаў эстэтызму.
Па-другое, рамантызм ўспрымае ў пераасэнсаванне выглядзе асобных лірычныя жанраў эпохі класіцызму. Гэтыя жанры атрымліваюць новы росквіт і развіццё (элегія, сяброўскае пасланне). Ад класіцызму рамантычная паэзія бярэ ў спадчыну жанры вершаванай сатыры і эпіграмы.
Па-трэцяе, рамантызм выкарыстоўвае жанры сярэднявечнай літаратуры — гістарычнай хронікі, летапісаў, рыцарскіх балад.
7. Што характэрна для паэтыкі рамантызму?
Рамантызм абнавіў усю паэтыку літаратуры, зыходзячы з вольнай фантазіі як вышэйшай каштоўнасці. Таму, натуральна, рамантызм поўнасцю парывае з нарматыўнай эстэтыкай класіцызму, устанаўлівае сваю сістэму каштоўнасцей. Найбольш развілася лірыка як род літаратуры. Нават эпас і драма знаходзіліся пад моцным уплывам лірыкі, былі прасякнуты лірычнасцю. Для рамантызму характэрна і драматызацыя канфлікту. Вобраз ствараецца заўсёды на супярэчнасцях — часовае і вечнае, мінулае і сучаснае, бачнае і нябачнае, шум горада і шум мора, вышыні і бездані, узлёты і падзенні. Антытэзы, антонімы вельмі часта выкарыстоўваюцца рамантыкамі. Таксама малюецца і герой: для яго характэрна загадкавасць душы, супярэчлівыя пачуцці, скажам, узвышаныя імкненні і нізкія жаданні. У цэлым рамантычны герой настолькі глыбокі, што яго цяжка аналізаваць і сёння — не хапае тэарэтычных тэрмінаў.
Рамантызм надзвычай узбагаціў паэтычную мову. У стылі асаблівую ролю адыгрывае эмацыянальная афарбоўка слова, аўтарская гаворка. Фармальныя пошукі рамантыкаў паднялі на новы ўзровень усю сусветную літаратуру.
Эпоха Рамантызму адзначылася росквітам літаратуры, адным з адметных уласцівасцяў якой было захапленне грамадскімі і палітычнымі праблемамі. Спрабуючы спасцігнуць ролю чалавека ў якія адбываюцца гістарычных падзеях, пісьменнікі-рамантыкі імкнуліся да дакладнасці, канкрэтнасці, дакладнасці. У той жа час дзеянне іх твораў часта разгортваецца ў незвычайнай для еўрапейца абстаноўцы - напрыклад, на Усходзе і ў Амерыцы, або, для рускіх - на Каўказе ці ў Крыме. Так, рамантычныя паэты - па перавазе лірыкі і паэты прыроды, і таму ў іх творчасці (зрэшты, гэтак жа, як і ў многіх празаікаў) значнае месца займае пейзаж - перш за ўсё, мора, горы, неба, бурная стыхія, з якой героя звязваюць складаныя ўзаемаадносіны. Прырода можа быць падобна гарачай натуры рамантычнага героя, але можа і супрацьстаяць яму, аказвацца варожай сілай, з якой ён вымушаны змагацца.
Незвычайныя і яркія карціны прыроды, жыццё, побыт і норавы далёкіх краін і народаў - таксама натхнялі рамантыкаў. Яны шукалі рысы, якія складаюць першааснову нацыянальнага духу. Нацыянальная самабытнасць выяўляецца перш за ўсё ў вуснай народнай творчасці. Адсюль цікавасць да фальклору, перапрацоўка фальклорных твораў, стварэнне ўласных твораў на аснове народнай творчасці.
Развіццё жанраў гістарычнага рамана, фантастычнай аповесці, ліра-эпічнай паэмы, балады - заслуга рамантыкаў. Іх наватарства выявілася і ў лірыцы, у прыватнасці, у выкарыстанні шматзначнасці слова, развіцці асацыятыўнасці, метафарычнасці, адкрыццямі ў галіне вершаскладання, метра, рытму.
8. Якія формы прыняў рамантызм у розных краінах?
Рамантызм — з’ява неаднародная. Па-першае, ён прайшоў вялікі шлях развіцця, па-другое, у розных краінах развіваўся па-рознаму. У славянскіх краінах, у адрозненне ад заходнееўрапейскіх, рамантызм набыў выразную міфалагічна-фальклорную афарбоўку. Менавіта рамантыкі першыя пачалі збіраць і публікаваць багацці фальклору, а галоўнае, глыбока адчулі яго, зрабілі асновай сваёй творчасці (браты Грым, В. Скот, А. Міцкевіч, Я. Чачот, Я. Баршчэўскі, Т. Шаўчэнка, ранні А. Пушкін і інш.). У эпоху рамантызму фальклор заняў такое важнае месца ў развіцці літаратуры і мастацтва, якое не займаў больш ніколі (акрамя эпохі Беларускага нацыянальнага адраджэння ў пачатку ХХ ст.). Прычым у многіх усходнееўрапейскіх краінах фальклорны рамантызм
з’явіўся асновай нацыянальна-культурных рухаў: у Венгрыі, Румыніі, Украіне, Польшчы. У Беларусі з’явілася так званая «беларуская школа польскага рамантызму», заснавальнікамі якой былі Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Ян Баршчэўскі.
Некаторыя геніі ў пачатку сваёй творчасці былі яркімі рамантыкамі, але ў далейшым перайшлі на пазіцыі рэалізму — Анарэ дэ Бальзак, Аляксандр Пушкін, Міхаіл Лермантаў, Мікалай Гогаль.
Рамантызм — велізарны свет, які поўнасцю яшчэ не ацэнены, сапраўдны пераварот у культуры. Імпульс мастацкіх ідэй рамантызму не перапыняецца на працягу ХІХ і ХХ стагоддзяў. Хоць сёння рысы рамантычнага стылю здаюцца нам устарэлымі, нават смешнымі, але мы працягваем думаць і спрачацца пра праблемы, пастаўленыя рамантыкамі.