СЭРЦАМ НАРОДЖАНЫ СПЕЎ. НАРОДНАЯ ПЕСНЯ

Подробное решение Страница 67 стр. по литературе для учащихся 6 класса, авторов Л.К. Цiтова, A.I. Бельскii 2010



1. Калі і як узніклі народныя песні? У якія моманты чалавечага жыцця яны звычайна выконваліся?

Народная песня вылілася з сэрца, вуснаў усяго народа беларускага і таму называецца — народнай.

Песні наш народ складаў на працягу вякоў у розныя хвіліны свайго жыцця. Ён уклаў у вузкія рамкі песні ўсе свае радасці, свой смех, сваё гора,

долю і нядолю, слёзы. З пакалення ў пакаленне народ ад дзеда —

унуку, ад унука — праўнуку перадаваў у песні глыбокую і праўдзівую навуку тым, перад кім яшчэ слаўся няпройдзены цяжкі жыццёвы шлях.

Толькі кожнае новае пакаленне да дзедавай навукі-песні дадавала ўласнымі вуснамі свой погляд на жыццё, свой боль, свой жаль, свой смутак і сваю

радасць.Песня народная гучала ўлетку пры кожнай працы — ці то на полі, ці то на лузе, ці ў лесе, ці ў садочку. А прыходзіла зіма — дзьмулі халодныя вятры і завеі — народная песня тулілася пад страхой — у цеснай беларускай хатцы, жыла ў ёй разам з людзьмі, з іх думкамі і жаданнямі.

2. На якія два віды падзяляюцца абрадавыя песні? Ахарактарызуйце іх.

Сярод абрадавых песень вылучаюць сямейна-абрадавыя (сямейна-родавыя) і каляндарна-абрадавыя (каляндарна-земляробчыя). Сямейна-абрадавыя песні былі звязаны з найбольш значнымі падзеямі ў жыцці чалавека — нараджэннем, вяселлем (шлюбам), смерцю.

Каляндарна-абрадавыя песні выконваліся падчас свят, вызначаных земляробчым календаром селяніна — сейбіта і хлебароба.

Сваім зместам і вобразамі каляндарна-абрадавыя песні знітаваны з працоўнай дзейнасцю чалавека, з яго адвечнымі клопатамі пра ўраджай

як аснову жыцця, дабрабыту і шчасця. Абрады былі падпарадкаваны адной мэце — пры дапамозе спеваў, танцаў, загавораў і іншых дзеянняў

паўплываць на сілы прыроды, каб атрымаць багаты ўраджай на ніве, абараніцца ад усяго злога і шкоднага, палепшыць свой лёс. Усе каляндарна-абрадавыя песні былі прасякнуты думкай пра будучыню роду, сям’і, клопатам пра тое, як своечасова і ў найбольш спрыяльны час засеяць ніву, вырасціць, захаваць і ў пару сабраць ураджай, зберагчы ад дзікіх звяроў і паморку статак. Разам з тым каляндарна-абрадавая паэзія надавала святам вясёласць, забаўляльнасць, непаўторнасць.

3. Якія песні ўваходзяць у склад сямейна-абрадавых?

Сямейна-абрадавыя песні былі звязаны з найбольш значнымі падзеямі ў жыцці чалавека — нараджэннем, вяселлем (шлюбам), смерцю.

4. Паводле якога прынцыпу вылучаюцца цыклы ў каляндарна-абрадавай паэзіі?

У каляндарна-абрадавай паэзіі вылучаюцца адпаведна з порамі года чатыры цыклы: зімовы (калядныя, шчадроўскія, масленічныя песні), веснавы (вяснянкі, валачобныя, карагодныя песні), летні (купальскія, жніўныя песні) і восеньскі (ярынныя, талочныя песні).

Кожная пара года мела адпаведныя абрады, звычаі, павер’і, песні. Агульнай у іх была тэма працы на зямлі.

5. Якія мастацкія сродкі найчасцей сустракаюцца ў народных песнях? Прывядзіце канкрэтныя прыклады.

Народныя песні — выдатныя мастацкія творы,амаль у кожнай мы сустрэнем словы, ужытыя ў пераносным значэнні, — тропы: эпітэты, параўнанні, сімвалы, метафары, увасабленні, гіпербалы.

Дапамагаюць стварыць выразную карціну эпітэты — мастацкія азначэнні:

Па вадзіцу іду босенькімі ножкамі,

Заліваюся гарачымі слёзкамі.

Узыду, пайду на высоку гару,

Ды й зірну, гляну на ясну зару.

Часта сустракаюцца так званыя сталыя эпітэты, якія ўжываюцца толькі з пэўнымі словамі:поле шырокае, зорка ясная, ночка цёмная, слёзы

горкія, рукі белыя.

У народных песнях надзвычай паэтычныя параўнанні, яны сціслыя, выразныя, трапныя: светлая, як зорка ясная; чыстая, як сляза; прыгожы,

як месячык ясны. Напрыклад, дзяўчына звяртаецца да свайго любага:

Ты хадзі ка мне ў госці:

Ты лесам ідзі — дробным дожджыкам,

Ты лугам ідзі — буйным ветрыкам,

Ты ў сад мой — салавейкаю,

На двор мой — ясным сокалам,

У хату маю — дружком міленькім.

Надзвычай распаўсюджаны ў народных песнях вобразы_сімвалы — умоўныя абазначэнні з’явы праз вобраз, які нечым нагадвае гэту з’яву. Паэтычнымі сімваламі ў песнях выступаюць птушкі, жывёлы, дрэвы. Напрыклад, размова бярозы з лістком сімвалізуе горкае расставанне маці са сваёй дачкой, якую аддаюць замуж:

— А мой жа ты лісточак, мой зялёненькі,

Як жа мы расстанемся?

Ветрык павее, цябе пакоціць,

А я тут застануся, дажджом абальюся.

Характэрным мастацкім прыёмам стварэння вобразаў у народных песнях з’яўляецца ўвасабленне — перанясенне ўласцівасцей жывых істот

на прадметы і з’явы прыроды:

Гаварыла поле шырокае,

Жыта ядраное:

— Жнейкі жнейкі мае маладыя,

Сярпы залатыя,

Прыходзьце ка мне заўтра рана...

Сустракаюцца ў песнях і гіпербалы — вобразныя выразы, у аснове якіх ляжаць моцныя перавелічэнні ўласцівасцей, якасцей, памераў прадмета або з’явы з мэтай узмацніць уражанне, выказаць сваё захапленне або абурэнне чым'небудзь:

Дзе каза ходзіць,

Там жыта родзіць,

Дзе прабягае,

Там вылягае.

Дзе каза рогам,

Там жыта стогам,

Дзе каза хвастом,

Там жыта кустом,

Дзе каза нагою,

Там жыта капою.

Ажыўляюць і ўпрыгожваюць народную песню, надаюць ёй пяшчотнасць, прывабнасць, меладычнасць паэтычныя звароткі, памяншальна-ласкальныя словы, паўторы, а таксама паралелізмы, пры

якіх дзве з’явы, чым'небудзь падобныя або процілеглыя, раскрываюцца ў супастаўленні, паралельна, у форме разгорнутага параўнання:

Над ракою ў спакою

Расцвітала каліна,

А ў сяле за ракою

Вырастала дзяўчына.