Подробное решение Страница 140стр. по литературе для учащихся 8 класса, авторов Лазарук М.А., Русiлка В.I., Слесарава I.М. 2011
1.Ахарактарызуйце асноўныя асаблівасці эпасу і лірыкі як літаратурных родаў.
Эпас - мастацтва апавядальнасці, якое характарызуецца адлюстраванне падзей, незалежных ад асобы расказчыка
Апавяданне, з'яўляючыся асноўным сродкам эпічнага малюнка, асноўнай прыкметай эпасу, ўзаемадзейнічае з іншымі спосабамі эпічнага малюнка - апісаннямі людзей, побыту, прыроды, маналогамі і дыялогамі персанажаў, аўтарскімі адступленнямі і г.д. Сукупнасць сродкаў эпічнага малюнка (пры вядучай ролі апавядання) дазваляе шырока і глыбока адлюстроўваць жыццё. З усіх формаў апавядання самай распаўсюджанай з'яўляецца апавяданне ў трэцяй асобе (ад аўтара).
Эпас бывае празаічным, паэтычным, змяшаным, уключае вялікія, сярэднія і малыя жанравыя разнавіднасці: эпапею, эпічную паэму, раман, аповесць, апавяданне, нарыс, баладу, байку і інш.
Лірыка — гэта род літаратуры, у якім ўвагу аўтара надаецца малюнку ўнутранага свету, пачуццяў, перажыванняў. Падзея ў лірыцы не вельмі важная, паколькі яна выклікае эмацыйны водгук у душы мастака. Менавіта перажыванне становіцца ў лірыцы галоўнай падзеяй. Лірыка як род літаратуры ўзнікла ў глыбокай старажытнасці. Слова "лірыка" грэчаскага паходжання, але не мае прамога перакладу. У Старажытнай Грэцыі вершаваныя творы, якія паказваюць унутраны свет пачуццяў і перажыванняў, выконвалі пад акампанемент ліры, так і з'явілася слова "лірыка".
Найважнейшым персанажам лірыкі з'яўляецца лірычны герой: менавіта яго ўнутраны свет і паказаны ў лірычным творы, ад яго імя мастак-лірык гаворыць з чытачом, а свет знешні малюецца ў разрэзе тых уражанняў, якія ён вырабляе на лірычнага героя. Жанры лірыкі: народня – песня, аўтарская –ода, гімн, элегія, санет, пасланне, раманс, рандо, трыялет і інш.
2.Як звязаны паміж сабой народныя песні і лірычная паэзія?
Лірычная паэзія заўсёды раскрывае перад намі ўнутраны свет чалавека, і чым ён багацейшы, прыгажэйшы, тым больш цікавы і важны для нас, бо ў ім — дабрыня і справядлівасць, любоў і спагада, вера і надзея на лепшае.
Народныя песні з'яўляюцца вытокам, шчодрай крыніцай лірычнай паэзіі. Здаўна яны адпавядалі спрадвечнай патрэбе чалавека ў выяўленні пачуццяў і перажыванняў, сугучных яго настрою.
3.Якія тэматычныя групы можна вылучыць сярод лірычных твораў? Прывядзіце прыклады вершаў.
Тэматычныя групы:
Пейзажная лірыка — стаўленне аўтара да прыроды.(П.Верлен “Шарая гадзіна”, А.Наўроцкі “Чатырохгранная ваза”).
Грамадзянская (грамадска-палітычная) лірыка — разуменне паэтам сучаснай яму грамадскага жыцця.(Купала. Спадчына, Караткевіч “Беларуская песня”)
Інтымная лірыка — лірыка сяброўства, кахання. Пачуцці і перажыванні, звязаныя з асабістым жыццём чалавека.(М.Багдановіч “Раманс”, А.Куляшоў “Бывай”)
Філасофская лірыка — разважанне аб сэнсе чалавечага жыцця.(М.Танк “Шчасце”, С.Грахоўскі “Чалавеку патрэбна не слава…”, Л.Дайнека “за крокам крок…”)
4.На якія жанры дзеляцца лірычныя творы? Успомніце вершы, якія вы чыталі ў папярэдніх класах, і паспрабуйце вызначыць, да якога жанру лірыкі іх можна аднесці. У якіх з вядомых вам вершаў спалучаюцца прыкметы розных жанраў?
Жанры лірыкі:
ода
верш
элегія
песня
дума
пасланне
эпіграма
мадрыгал
эклога
элегія
5.Якімі сродкамі ствараецца рытм у вершы? Якую мастацкую ролю ён адыгрывае?
Рытм - гэта пастаяннае, мерныпаўтор у тэксце аднатыпных адрэзкаў, у тым ліку мінімальных, - складоў ўдарных і ненаціскных.Адзінае, што аддзяляе вершы ад прозы - гэта рытм. Усе сістэмы вершаскладання ва ўсіх народаў заснаваныя на рытме. Вершы - гэта рытмічна арганізаваная гаворка.
Эмацыйнае ўздзеянне рытму на чалавечую псіхіку вядома вельмі даўно. Ужо ў дагістарычныя часы рытм выкарыстоўваўся ў розных грамадскіх і рэлігійных рытуалах.Ужо ў гэтыя ж часы людзьмі было заўважана асаблівую
эмацыйнае ўздзеянне рытмічна арганізаванай гаворкі. Рытм і сам па сабе, нават у чыстым выглядзе здольны рабіць пэўнае ўздзеянне на чалавека.Без рытма немагчыіа ўявіць верш.
6.Што такое паэтычныя тропы? Раскажыце пра іх, прывядзіце прыклады з вывучаных вершаў. Чаму менавіта для лірыкі характэрна багатае ўжыванне паэтычных тропаў. vdd
Словы, якія набываюць у вершы пераносны сэнс, называюцца тропамі. Яны надаюць паэтычнай мове асаблівую выразнасць, падкрэсліваюць самыя характэрныя прыкметы прадметаў і з'яў.
З тропаў вам ужо вядомы асноўныя, якія складаюць «табліцу множання» паэтычнай мовы (менавіта множання, бо яны значна ўзмацняюць уздзеянне слова). Гэта эпітэты («светлыя згадкі», «простае шчасце людское»), параўнанні («дзяўчаты, як дождж залаты»), сімвалы («цвяток радзімы васілька»), метафары («у небе ціха зоркі расцвілі»). Разна-віднасцю метафары з'яўляецца адухаўленне («вецер вые ў сотні труб») і ўвасабленне («колас з коласам гутарку дзіўную завялі...»). Часта верш будуецца як адно разгорнутае ўвасабленне.
7.Якую ролю ў вершы адыгрывае гукапіс? Пакажыце на прыкладзе магчымасці гукапісу ў стварэнні мастацкага вобраза.
Гукапіс - прыём ўзмацнення выяўленчасці тэксту з дапамогай паўтарэння ўдарных і ненаціскных складоў, галосных і зычных гукаў. Найбольш распаўсюджанай формай гукапісу з'яўляюцца паэтычныя паўторы, якія ўтвараюць асаблівую пабудову тэкста. Гэта надае тэксту своеасаблівую сіметрыю.
Напрыклад, прыём гукапісу ў вершы В. Зуёнака “Над зямлёю…”
Паэт умела карыстаецца паэт гукапісам. Ярка гучыць ключавы вобраз «восені ветразь».
У вершы выразна адчуваецца гучанне зычных: з-ш-с, с-з, ц-ц-с, ч-с-с, пл-пл, л-х-сл-л і г.д. З дапамогай яго аўтра слыхава дазваляе ўспрымаць павевы ветру, шэлест апалага лісця, шум ветразя, прастору. (Восені ветразь –в-с-в-з – быццам бачым ветразь, які калыша вецер).
8.Якія класічныя віды верша вам вядомы? Чаму, на вашу думку, яны існуюць многія стагоддзі і папулярныя сёння?
Класічная паэзія выпрацавала ўстойлівыя віды верша — так званыя «цвёрдыя» страфічныя формы: санет, трыялет, актава і інш. Для іх характэрна дакладна вызначаная колькасць радкоў у вершы, пэўная сістэма рыфмоўкі, якую вы паспрабавалі вызначыць пры вывуіэнні канкрэтных твораў, і адметная для кожнага віда верша кампазіцыя. Так, санет, які складаецца з чатырнаццаці напісаных ямбам радкоў, выразна дзеліцца на дзве часткі: у першых васьмі радках падаецца развіццё тэмы, у наступных — кульмінацыя і развязка, падагульненне. У трыялеце (від васьмірадковага верша, у якім два першыя і два апошнія, а таксама першы і апошні радок аднолькавыя) радок, які паўтараецца тройчы, завастрае ўвагу чытача на асноўнай думцы твора. Актава — таксама васьмірадковы верш, шэсць першых радкоў у якім звязаны перакрыжаванай рыфмоўкай, а два апошнія — сумежнай, што прыцягвае ўвагу да галоўнай думкі твора. Класічныя віды верша існуюць на працягу многіх стагоддзяў ва ўсіх еўрапейскіх літаратурах, апрацаваны талентам выдатных майстроў слова і заключаюць у сабе законы пры-гажосці і гармоніі. Таму яны актыўна ўжываюцца і ў сучаснай лірыцы.
10.Што збліжае лірыку і музыку, лірыку і жывапіс? Прывядзіце прыклады.
Усе гэтыя віды мастацтва паказваюць жыццё праз вобразы — уражанні, перажыванні, пачуцці, у якіх выяўляюцца адносіны чалавека да розных з'яў жыцця, іх ацэнка. Аднак сродкі, якімі карыстаюцца розныя віды мастацтва, у кожнага з іх свае. У адным выпадку гэта гук, мелодыя (музыка), у другім — фарбы, лініі (малюнак, жывапіс), у трэцім — рытм і рыфма (лірыка).
Лірыка ці асобныя яе вобразы нярэдка становяцца асновай для музычных твораў, напрыклад, песень; твораў выяўленчага мастацтва — карцін жывапісу.
У гэтых творах адлюстроўваецца, гучыць, выяўляецца карціна жыцця, якая расказвае аб розных падзеях і робіць гэта так, нібыта яны адбываюцца на нашых вачах, перадае думкі, настроі, пачуцці людзей, як быццам гэтыя думкі і пачуцці нашы ўласныя.
Прыклады лірыка-музыка: А.Куляшоў “Бывай” (Песняры “Алеся”)
Прыклады лірыка-жывапіс: М.Басалыга “Спадчына” (верш Я. Купалы “Спадчына”), В.Зуёнак “Над зямлёю шугае верасень” (карціна Л.Шчамалёва “Асенні кліч”).
Эпічныя жанры.